پارچه ژاکارد و ویژگی های آن

ساده ترین و کامل ترین تعریف برای پارچه ژاکارد، پارچه هایی که به صورت طرح دار بافته می شوند، است. پارچه های ژاکارد با دستگاه های مخصوصی به همین نام بافته می شوند و طرح

های آن چاپی یا گلدوزی نیستند. به دلیل تفاوت در شیوه بافت این پارچه ها، قیمت بالایی دارند و به همان اندازه از کیفیت و دوام بالایی نیز برخوردار هستند. هنگامی که از این پارچه برای طراحی و دوخت لباسی استفاده می شود، اغلب هدف نشان دادن گران قیمت و فاخر بودن لباس است. به دلیل منقوش بودن این پارچه، لباس هایی که با آن دوخته می شوند برش ها و مدل هایی ساده دارند تا جذابیت پارچه حفظ شود.

ویژگی های کلی پارچه های ژاکارد

پارچه های ژاکارد بسیار خوش دوخت هستند و اگر دوخت حرفه ای نیز روی آن انجام نشود، همچنان ظاهری شیک و برازنده خواهد داشت. برای تشخیص این پارچه ها بهترین مشخصه این است که طرح پشت پارچه نگاتیو طرح روی پارچه است. این پارچه ها به دلیل سبک بافت متفاوتشان تنوع بسیار زیادی در نقش و جنس الیاف خود دارد. دو دلیل برای این که این پارچه ها نسبت به دیگر پارچه ها خاص تر و گران تر هستند وجود دارد. اول طراحی پیچیده آنهاست. پیش از ابداع دستگاه پارچه بافی ژاکارد، بافت و طرح اندازی این پارچه ها زمان و کار زیادی نیاز داشت.

امروزه موتیف هایی با جزییات بسیار بالا تر در مدت زمان بسیار کمتری بافته می شود. دوم، تعداد نخ های رنگی استفاده شده در طرح می باشد. تکنولوژی جدید این امکان را فراهم کرده تا طرح های پیچیده، با تکرار رنگ های کم و زیاد در طیف های رنگی دلخواه تولید شود. شما می توانید هر طرحی را با یک رنگ و یا دو جین رنگ متنوع ببافید. طرح هایی نظیر طرح های هندسی، طرح های گلدار، طرح های انتزاعی و غیره

ساده ترین و کامل ترین تعریف برای پارچه ژاکارد، پارچه هایی که به صورت طرح دار بافته می شوند، است. پارچه های ژاکارد با دستگاه های مخصوصی به همین نام بافته می شوند و طرح های آن چاپی یا گلدوزی نیستند.

تاریخچه

اسم ژاکارد از مبدع فرانسوی به نام ژوزف ماری ژاکارد آمده است. این فرد شغل خود را در زمینه پارچه بافی در اواخر قرن هجدهم به عنوان (گوشواره کش) در کارگاه سنتی بروکات بافی آغاز کرد. گوشواره کش، شاگردانی بودند که بالای دستگاه بافندگی مشغول به کار بودند و نقشه بافت را با بالا بردن نخ های تار تعیین می کردند تا بافنده در پایین دستگاه بتواند طرح مورد نظر را ببافد. به دلیل خطرناکی شغل گوشواره کشی که عموما در آن زمان توسط کودکان انجام می شد، ژاکارد تصمیم گرفت که راهی بهتر و کم خطر برای تولید پارچه های بروکات ایجاد کند.

نتیجه تصمیم وی، دستگاهی بود که با استفاده از کارت های پانچ شده به جای شخص گوشواره کش، دستگاه را راهنمایی می کرد تا نخ های تار بالا رفته و یک ردیف از طرح پارچه بافته شود. در آن موقع که ژاکارد این دستگاه را ابداع کرد، سال ۱۸۰۴، نمی دانست که ابداعش بعد ها باعث گسترش دستگاه ها و شیوه های کامپیوتری بافت پارچه خواهد شد.

الیاف

پارچه ژاکارد را می توان از الیاف و مواد اولیه متنوع بافت، زیرا آن چه که نشان دهنده این پارچه است، شیوه بافت منحصر به فرد آن است، نه الیاف مصرفی آن. می توان پارچه های فاخر که از الیاف ابریشم و پنبه بافته شده اند را در منسوجات قدیمی ببینید. طراحان مدرن طیف وسیعی از الیاف مختلف را برای بافت این پارچه در نظر می گیرند مانند ترکیب لینن و پنبه. به همین خاطر اطلاعات مشخص چندانی در مورد الیاف مصرفی در پارچه های ژاکارد نمی توان ارائه کرد. اما مهم ترین ویژگی هایی که هنگام انتخاب الیاف این پارچه در نظر گرفته می شوند در ذیل آمده است:

دوام و ماندگاری بالای الیاف استحکام زیاد و ارتجاع پذیری الیاف مقاومت در برابر چروک پذیری نرمی و لطافت الیاف ظرافت و نازک بودن الیاف

بافت

در دستگاه های اولیه ژاکارد با استفاده از کارت های پانچ شده طرح به روی پارچه بافته می شد. در دستگاه های امروزی از نرم افزار های کامپیوتری به جای کارت های پانچ شده استفاده می شود. نکته اصلی در بافت این پارچه های کنترل نخ های تار است. دستگاه ژاکارد با انتخاب کردن و بالا و پایین بردن نخ های تار هنگام بافت هر طرح را به روی پارچه می بافد. با وجود تغییرات زیادی که در شیوه بافت پارچه های ژاکارد ایجاد شده، همچنان دستگاه ساخته شده توسط ژوزف ماری ژاکارد، نقش بسیار مهمی را در تولید و توسعه دستگاه بافت های الکترونیکی امروزی ایفا کرده است.

تنوع طرح ها و نقش ها و بافت های پارچه های ژاکارد امروزه بسیار زیاد است. به همین خاطر می توان پارچه های ژاکارد را بر اساس نوع بافت و ظاهر به پارچه های تاپستری، زربافت یا بروکات، داماسک، متلس یا پارچه برجسته، کلوک یا پارچه چروک، بروکتل یا پارچه زربافت ضخیم تقسیم کرد.

انواع پارچه های ژاکارد بر اساس طرح و بافت پارچه

در این روش پارچه ها را بر اساس بافت و ظاهر آن دسته بندی می کنند. استفاده از الیاف متنوع و رنگارنگ تنوع زیادی در این پارچه ها ایجاد می کند.

 پارچه ژاکارد منقوش یا تاپستری Tapestry

پارچه ای با بافت ژاکارد که مشابه تاپستری و پارچه های دیوارکوب قدیمی است. این پارچه ضخیم تر و سنگین تر از پارچه داماسک یا بروکات است. در بعضی موارد رنگ های طرح و زمینه در پشت پارچه می تواند معکوس باشد. در این نوع بافت از نخ های رنگارنگ و طرح های پیچیده و متنوع استفاده می شود. ویژگی بافت این نوع از پارچه ها دوام بالا، بافت ساده و متقارن و ایجاد طرح های متنوع و رنگارنگ است. ظاهر این پارچه مشابه پارچه های کلاسیک است. از این پارچه برای دوخت ژاکت، بلیزر و کت استفاده می شود. در استایل های وینتج نیز از این پارچه ها به وفور استفاده می شود.

پارچه ژاکارد زربافت ( سیملی ) یا بروکات Brocade

پارچه ای طرحدار که با نخ های رنگین بافته می شود. معمولا پارچه ای لوکس و سنگین است. این پارچه را به عنوان لباس اصلی در رویداد ها و موقعیت های خاص و مهم می پوشند. این پارچه یکرو می باشد. در این نوع از پارچه ژاکارد می توان از نخ های براق و متالیک و یا سیم استفاده کرد.

پارچه ژاکارد زربافت یا بروکات شیوه ی بافت پیچیده تری نسبت به دیگر پارچه ها دارد. طراحی نقوش در این پارچه بسیار دقیق تر و ظریف تر است و ظاهر طرح بافته شده مشابه به گلدوزی ظریف دیده می شود. به دلیل دقت بالای طراحی نقش و بافت، این پارچه نیز گرانقیمت است. پارچه های سیملی به دلیل براق بودن و درخشندگی زیاد بسیار با شکوه تر و لوکس تر به نظر می آیند. تنوع طرح و نقش در این پارچه ها نیز بسیار زیاد است. از این پارچه برای دوخت لباس شب مانند پیراهن، دامن، ژاکت و کت های تجملی استفاده می شود.

پارچه ژاکارد داماسک Damask

پارچه طرحدار دورویی که با استفاده از الیاف پنبه، ابریشم، لینن ویسکوز و غیره بافته می شود. این پارچه لطیف، براق و نازک تر از پارچه بروکات می باشد. در پارچه های داماسک استفاده از رنگ های مختلف بسیار محدود است و تقریبا بیشتر پارچه های داماسک مونوکروم (تک رنگ) و یا تنالیته ای از آن رنگ هستند. هدف از این کار این است که با استفاده از درخشش و ماتی پارچه طرح ها ایجاد شوند. در پشت این پارچه رنگ زمینه و طرح، معکوس روی پارچه می باشد. از این پارچه برای دوخت پیراهن، دامن، بلوز، تاپ، کت و کراوات استفاده می شود.

متلس یا پارچه برجسته matelasse

به پارچه ای با طرح های برجسته که تکرنگ است گفته می شود. این نوع پارچه با الیاف ابریشم، پنبه، پشم و ویسکوز بافته می شود. این پارچه را می توان در طرح های متنوع از گرافیکی تا موتیف های گلدار بافت. ظاهر این پارچه مشابه پارچه های قلاب بافی و گلدوزی شده است. همچنین این پارچه ضخیم و سنگین است و طرح آن به طوری برجسته است که انگار آن ها را با یک لایه پد برجسته تر کرده اند. از این پارچه برای دوخت لباس های بیرون مانند ژاکت، کت، پیراهن، دامن و کیف های دستی استفاده می شود.

پارچه کلوک cloque

پارچه ای با بافت ژاکارد که ظاهری چروک و پفکی دارد. اغلب با الیاف ابریشم، پشم و ترکیبی با پنبه تولید می شود. این پارچه می تواند طرحدار یا بدون طرح باشد. از این پارچه برای دوخت پیراهن، دامن، بلوز و بلیزر استفاده می شود.

پارچه زربافت ضخیم با بروکتل Brocatelle

پارچه ای با تراکم بافت زیاد و سنگین با طرح و ظاهری مشابه پارچه های بروکات می باشد. طرح های این پارچه بسیار برجسته و پفکی به روی زمینه ای صاف و مسطح می باشد. برای طرح های این پارچه از شیوه بافت ساتن استفاده می شود. پارچه بروکتل به روش دولابافی بافته می شود، یعنی ۲ سری تار و ۲ سری پود برای بافت این پارچه استفاده می شود. از الیاف ابریشم، پنبه، ریون و ویسکوز برای بافت این پارچه مصرف می شود. از این پارچه برای لباس های اوت کوتور و پوشاک فاخر و لوکس استفاده می شود.

دسته بندی که در بالا به آن اشاره شد و بر اساس بافت پارچه بود. این شیوه دسته بندی بیشتر مربوط به صنعت نساجی و کارخانجات است. روش دیگر دسته بندی پارچه های ژاکارد که در بازار امروز کاربرد دارد، دسته بندی بر اساس پارچه ای که برای زمینه پارچه بافته می شود، است که در ادامه بررسی خواهیم کرد. در این دسته بندی توضیحاتی در مورد ایستایی، لطافت، چروکی و شکنندگی، ضخامت و سایر ویژگی های این پارچه ها خواهیم داد. با توجه به پارچه های زمینه، پارچه ژاکارد ویسکوز، ژاکارد تافته، ژاکارد ارگانزا و ژاکارد کتان را در فروشگاه ها مشاهده می کنیم.

پارچه ژاکارد ویسکوز

پارچه ژاکارد ویسکوز به پارچه هایی گفته می شود که الیاف استفاده شده برای بافت زمینه آن ها الیاف ویسکوز باشد. ویسکوز به الیافی گفته می شود که از ترکیب سلولز چوب درختان و الیاف کوتاه پنبه ساخته می شود. الیاف ویسکوز خواص متفاوتی نسبت به الیاف پنبه دارند. یکی از این ویژگی ها این است که الیاف ویسکوز جلای بیشتری نسبت به الیاف پنبه دارد اما عموما به خاطر شکل ظاهری جزو الیاف مات و نیمه براق به شمار می آیند. به همین دلیل یکی از اصلی ترین مشخصه های پارچه های ژاکارد ویسکوز این است که زمینه مات یا نیمه ماتی دارند. طرح های این نوع پارچه می توانند پفکی و برجسته یا مسطح باشند. در بافت این پارچه می توان از الیاف سیم نیز استفاده کرد که باعث درخشش پارچه می شود. تراکم بافت این نوع پارچه زیاد است و استحکام خوبی دارد. زیردست و تنخور این پارچه ( در صورتی که سیملی نباشد) بسیار نرم و راحت می باشد. این پارچه طیف ایستایی کتی تا آهاردار و خشک را شامل می شود. پارچه ژاکارد ویسکوز با توجه به شیوه بافتی که دارد می تواند ضخامتی متوسط تا ضخیم را شامل شود.

پارچه ژاکارد تافته

همانطور که از اسم این پارچه پیداست در بافت زمینه آن از پارچه تافته استفاده می شود. پارچه تافته که به عنوان پارچه ای مجلسی شناخته می شود، معمولا براق و نیمه براق است. پارچه تافته حالت خشک و آهاردار دارد و هنگام تکان خوردن صدای خش خشی می دهد. پارچه تافته بدون کشسانی و بدون انعطاف پذیری است، به همین خاطر پارچه های ژاکارد تافته نیز این ویژگی را دارا هستند. طرح های این پارچه می تواند مسطح، پفکی و برجسته باشند. همچنین برای بافت این پارچه ها می توان از رنگ های بسیار متنوع و نخ سیم استفاده کرد. ایستایی این پارچه خشک و آهاردار است و برای لباس هایی با سیلوئت های عجیب و متفاوت بسیار مناسب است. این پارچه اگر سیملی نباشد، زیردست صیقلی و نرمی دارد. این پارچه چروک پذیر است اما به راحتی پس از اتوکشی صاف می شود. ضخامت این پارچه از متوسط تا ضخیم متغیر است.

پارچه ژاکارد ارگانزا

پارچه ارگانزا به پارچه نازک و شفافی گفته می شود که بسیار آهاردار و خشک است. پارچه ژاکارد ارگانزا نیز به پارچه ای گفته می شود که زمینه آن از پارچه ارگانزا و طرح های آن ژاکارد است. یعنی زمینه پارچه شفاف و بدن نما و یکرنگ است و طرح های آن ضخیم و رنگی می باشد. این پارچه کشسان نمی باشد و برای دوخت لباس های چسبان مناسب نیست. برای استفاده از این پارچه هم می توان از آستردوزی استفاده کرد و هم می توان بدون آستر لباس های جذابی دوخت. این پارچه به دلیل زمینه آهارداری که دارد پارچه ای آهاردار و خشک شناخته می شود. طرح های این پارچه نیز می تواند مسطح، پفکی و یا برجسته باشد. همچنین از سیم نیز در بافت طرح های این پارچه استفاده می شود. این پارچه اگر سیملی نباشد زیردستی نرم و معمولی دارد. این پارچه می تواند چروک پذیری کمی داشته باشد. ضخامت این پارچه در قسمت زمینه نازک و در قسمت طرح متوسط می باشد.

پارچه ژاکارد کتان

پارچه های ژاکارد کتان به پارچه هایی گفته می شود که زمینه آن از پارچه کتان که تراکم بافت زیاد و دوام بالایی دارد، بافته شده است. این پارچه مانند پارچه کتان ظاهری مات و نیمه براق دارد. طرح های این پارچه نیمه برجسته و برجسته و پفکی هستند. پارچه ژاکارد کتان می تواند خاصیت کشسانی داشته باشد. این پارچه تنخور راحت تری نسبت به دیگر پارچه های ژاکارد دارد. در بافت این پارچه نیز از نخ سیم می توان استفاده کرد. زیردست این پارچه بسیار لطیف تر از دیگر پارچه های ژاکارد است. ایستایی این پارچه معمولا کتی می باشد و ضخامت متوسطی نیز دارد. این پارچه به راحتی چروک نمی شود و اتوخور بسیار خوبی دارد.

کاربرد پارچه ژاکارد

انواع پارچه های ژاکارد برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. از این پارچه برای دکور منزل، پرده و پارچه رومبلی نیز استفاده می شود. اما پارچه هایی که برای پوشاک استفاده می شوند اغلب برای دوخت لباس های رسمی مصرف می شوند. دوخت لباس های شب مانند پیراهن مجلسی، انواع کت و بلیزر، کت و دامن، مانتو و مانتو مجلسی با این پارچه پیشنهاد می شود.

روش های نگهداری

از آنجایی که پارچه های ژاکارد را می توان با انواع الیاف مختلف بافت. شیوه نگهداری از این پارچه ها نیز متناسب پارچه ای که در دست دارید متغیر است. برخی از انواع این پارچه را می توان شست اما برخی دیگر را باید به خشکشویی سپرد. در ادامه شیوه کلی شست و شو و خشک کردن و اتوکشی پارچه های ژاکارد را خواهیم گفت.

شست و شو

اگر نمی دانید که بهترین شیوه شست و شو برای پارچه تان چیست، پارچه های ژاکارد حساس، ظریف، نازک و تزیین شده و یا سیملی را خشکشویی کنید تا از سالم ماندن آن مطمئن باشید. پارچه هایی که تراکم بافت بالایی دارند را هم می توان به روش دستی و هم با استفاده از ماشین لباسشویی و آب ۳۰ درجه شست. پارچه هایی که تراکم کمتری دارند و ظریف هستند مانند پارچه های ژاکارد ارگانزا و یا ژاکارد های ابریشمی را فقط به شیوه دستی بشویید. از شست و شو با مایع سفید کننده و شوینده های حاوی آن اجتناب کنید.

خشک کردن

این پارچه ها را بهتر است که در خشک کن چرخشی نیندازید. زیرا ممکن است به بافت و طرح پارچه آسیب برسد. همچنین هیچ نوعی از پارچه های ژاکارد را پس از شست و شو نچلانید. برای خشک کردن این پارچه بهترین راه این است که آن ها را به روی سطح صافی به دور از تابش مستقیم آفتاب قرار دهید. روش دیگر این است که لباس را از آویز (هنگر) آویزان کنید و در سایه قرار دهید تا خشک شود.

اتوکشی

به دلیل استفاده از الیاف متنوع، درجه اتوکشی برای پارچه های ژاکارد مختلف، متفاوت است. بهترین روش اتوکشی این است که از اتو بخار با دمای متوسط استفاده کنید. همچنین از پشت پارچه برای اتوکشی استفاده کنید تا به طرح پارچه آسیبی نرسد. استفاده از یک لایه پارچه محافظ پنبه ای اتوکشی را مطمئن تر می کند.

نکات خرید

در هنگام خرید پارچه ژاکارد در مورد الیاف مصرفی در پارچه از فروشنده سوال بپرسید تا از شیوه های نگهداری متناسب آن استفاده کنید. در صورتی که در بافت پارچه از الیاف پنبه استفاده شده است، از فروشنده بپرسید که آبرفت گیری پارچه انجام شده است؟ در صورتی که پارچه آبرفت دارد در تخمین متراژ مورد نظر خود دقت کنید. پارچه های سیملی معمولا تنخور زبری دارند. هنگام خرید پارچه به این نکته توجه کنید و در صورت نیاز آستر و یا لایی مناسب پارچه را نیز خریداری کنید. پارچه هایی که کشسانی دارند اغلب کمی اتورفت دارند. در صورتی که پارچه ای که خریداری می کنید کمی کشی است، هنگام خرید کمی بیشتر از متراژ مورد نیاز خود خرید کنید.

نکات دوخت

سوزن دوخت هر پارچه را متناسب ضخامتی که دارد باید انتخاب کرد. استفاده از سوزن های ضخیم برای دوخت پارچه های لطیف و نازک مانند داماسک و ارگانزا ژاکارد باعث نخکش شدن پارچه می شود. همچنین هنگام دوخت به کشش نخ توجه کنید تا دوختی مناسب پارچه خود داشته باشید. این مدل پارچه ها معمولا گران قیمت و لوکس هستند. هنگام دوخت به جزئیات دوخت و تمیزدوزی داخل لباس توجه کنید تا لباسی زیبا و فاخر را تولید کنید. برای تمیزدوزی داخل لباس بهتر است که درز ها به جای سردوز، نواردوزی شوند.