پارچه مخمل و ویژگی های آن

وقتی از صفت مخملی برای یک شیء استفاده می کنیم، در اصل به نرمی و لطافت خاصی اشاره می کنیم که شاخصه پارچه مخمل است. این پارچه نرم و لطیف، با پرزهایی که به راحتی زیر دست می خوابند یا تغییر جهت می دهند، جزء پارچه های مجلل و گران بها به شمار می رود که کاربردهای بسیاری در همه ابعاد زندگی بشر امروزی دارد.

در ادامه با ویژگی های عمومی این پارچه فاخر و تاریخچه بلند بالای آن آشنا می شویم. سپس در مورد انواع مختلف پارچه مخمل سوزندوزی و فرق آن با پارچه های وِلور و مخمل نما صحبت خواهیم کرد. بیان کاربردهای بی شمار این پارچه، یکی از بخش های اصلی این مقاله را تشکیل می دهد. در بیان کاربردهای مخمل، تمرکز اصلی ما بر روی کاربردهای آن در صنعت مد و لباس زنانه خواهد بود. در آخر به روش های نگهداری، نکات دوخت و خرید این پارچه می پردازیم.

الیاف پارچه مخمل ساده

در این که اولین بار از چه الیافی برای بافت مخمل استفاده شده، دو نظریه وجود دارد. مصریان باستان از نخ کتان برای بافت این پارچه استفاده می کردند. در منطقه خاورمیانه که بسیاری از تاریخ دانان معتقدند مبدا اصلی این پارچه بوده، از الیاف ابریشم استفاده می شده است.

امروزه تنوع الیاف به کار رفته در بافت پارچه مخمل سوزن دوزی بسیار زیاد شده است. هم از الیاف طبیعی مانند ابریشم، نخ پنبه و پشم و هم از الیاف مصنوعی مانند رایون در بافت این پارچه استفاده می شود. الیاف اسپندکس معمولاً کشسانی بسیار بالایی دارند. به همین دلیل در بافت انواع پارچه مخمل کشی به کار برده می شوند.

الیاف ابریشم، در مقایسه با سایر الیاف به ویژه الیاف مصنوعی، بسیار گران قیمت هستند. به همین دلیل معمولاً در بافت پارچه های امروزی کاربردی ندارند. با این همه، برخی از کارخانجات بافندگی، به صورت سفارشی این نوع پارچه مخمل سوزندوزی را هم تولید می کنند.

یکی از پارچه های مخمل پرکاربرد، پارچه ای است که از ترکیب الیاف شبه ابریشم و رایون تولید می شود. این پارچه قیمت مناسب تری دارد.

جنس الیاف تار و پودی و کرک های پارچه مخمل ساده متفاوت هستند. معمولاً از الیاف نخ یا پشم برای تار و پود و از الیاف ابریشمی (ابریشمی مصنوعی) برای کرک ها استفاده می شود. به طور کلی، مخمل موجود در بازارهای امروزی، با الیاف رایون، ویسکوز، موهر، پشم و پنبه بافته می شود. 

بافت پارچه مخمل کشی

همه انواع مخمل، جنس نرم و ظاهر مجللی دارند. با این که از الیاف مختلف در بافت این پارچه استفاده می شود، اما روش بافت آن، مشخص و به دو شیوه انجام می شود. دستگاه بافندگی پارچه مخمل کشی با دستگاه بافت پارچه معمولی متفاوت است.

در شیوه اول مخمل بافی، دو لایه از پارچه به صورت همزمان نخ ریسی می شوند. دو پارچه، موازی با هم و در یک فاصله مشخص از هم قرار داده می‌ شوند و الیاف کرکی به صورت عمودی این دو پارچه را به هم می بافند. سپس، یک تیغ از میان دو پارچه عبور داده می شود و نتیجه دو لایه پارچه کرک دار خواهد بود. لایه های پارچه پس از جدا شدن و اصلاح کرک، بر روی غلتک پیچیده می شوند تا برای رنگ و پردازش های دیگر به بخش های مربوطه ارسال شوند.

در شیوه دوم که به آن روش بافت روی سیم می گویند، بافت کرک روی پایه همراه با سیم انجام می شود. سیم همراه با کرک روی پارچه پایه بافته می شود. پس از اتمام بافت پارچه، با استفاده از تیغ، حلقه کرک های روی سیم از وسط بریده می شود و یک بافت مخملی به وجود می آید.

بافت همه انواع مخمل، کرک دار است. اما اندازه کرک آنها با هم فرق می کند. حداکثر ارتفاع کرک به کار رفته در بافت پارچه مخمل، نیم سانتی متر است. توجه داشته باشید که کرک ها فقط روی پارچه را می پوشانند و پشت پارچه، صاف و بدون کرک است. به دلیل استفاده از کرک، علاوه بر تار و پود، مخمل یک پارچه سه بعدی به شمار می رود. در نتیجه بافتی سه بعدی دارد.

ایستایی

پارچه مخمل سوزندوزی حتی در ضخامت های بالا، ایستایی لختی دارد. ریزش مخمل در انواع ضخیم کمتر از انواع نازک تر است. یکی از ویژگی های مثبت این پارچه، ایستایی زیبای آن بر روی تن است. این عامل باعث می شود لباس هایی که با این پارچه دوخته می شوند، تن خور فوق العاده ای داشته باشند. پارچه مخمل، آهاردار نیست و ایستایی آن به بافت خود پارچه مربوط می شود.

لطافت پارچه مخمل کره ای

هر وقت بخواهیم از نرمی و لطافت یک شی صحبت کنیم، صفت مخملی به آن می دهیم. لطافت و نرمی مخمل، بی نظیر است. حس لطافت این پارچه بر روی پوست بسیار لذت بخش است. کسانی که یک بار این پارچه را لمس کرده باشند، شیفته لطافت و نرمی این پارچه می شوند.

چروکی و شکنندگی

پارچه مخمل ساده چروک پذیری بسیار پایینی دارد. با این همه، یک پارچه شکننده نیز به شمار می رود. احتمال شکسته شدن پارچه در جاهایی که فشار زیادی به مدت طولانی به آن وارد شده (به عنوان نمونه زمانی که بدون جمع کردن لباس، نشسته اید) وجود دارد. البته خود مخمل شکنندگی ندارد. بلکه کرک های آن در یک جهت می خوابند و با کشیدن دست روی پارچه به حالت اولیه بر نمی گردند. معمولاً این مشکل با بخار دادن پارچه و شانه کردن پرزها با یک فرچه یا شانه ظریف برطرف می شود.

ضخامت

ضخامت پارچه مخمل سوزن دوزی بسته به الیاف به کار رفته در تار و پود و ارتفاع کرک های آن متفاوت است. در حالت کلی، ضخامت پارچه را می توان متوسط تا بالا توصیف کرد. مخمل یک پارچه گرم است. به همین دلیل برای فصل های پاییز و زمستان مناسب است. طراحان خوش ذوق و نوآور امروزی از این پارچه در دوخت لباس های بهاره نیز استفاده می کنند.

خواب پارچه مخمل ساده

مساله بسیار مهمی که در ارتباط با مخمل مطرح می شود، خواب پارچه است. در برخی پارچه های مخمل، خواب پارچه فقط از یک طرف است. یعنی وقتی با دست روی این پارچه می کشید، اگر کرک ها در جهتی که بافته شده اند، بخوابند، مخمل ظاهری درخشان و یک دست دارد. اگر در خلاف جهت بافت بخوابند، پارچه مات دیده می شود. برخی از انواع مخمل دو رو هستند. البته این به معنی کرک دار بودن دو روی پارچه نیست. بلکه به پارچه هایی مخمل دو رو گفته می شود که کرک های آن در دو جهت بافته شده اند.

تفاوت پارچه مخمل با پارچه ولور، شبه مخمل و جیر

در صنعت نساجی، تنها پارچه هایی که در دستگاه مخمل بافی و با استفاده از شیوه اول بافته می شوند، پارچه مخمل ساده به حساب می آیند.

پارچه های شبه مخمل یا مخمل نما، با الیاف نخی تولید می شوند و در مقایسه با مخمل، کیفیت بسیار پایین تری دارند. پارچه های مخمل نما، سنگین تر هستند و شفافیت و براقیت مخمل را ندارند.

پارچه ولور، با روش دوم مخمل بافی تولید می شود. به همین دلیل، مخمل به شمار نمی رود. این پارچه ضخامت بیشتری نسبت به مخمل دارد. دلیل آن، ارتفاع بیشتر کرک های به کار رفته در بافت پارچه است.

برخی اوقات پارچه مخمل با پارچه جیر هم اشتباه گرفته می شود. پارچه جیر، در اصل چرم نازک شده است. امروزه به دلیل عرضه پارچه های شبه جیر که شباهت زیادی به مخمل کوبیده یا پرز کوتاه دارند، این پارچه با پارچه جیر اشتباه گرفته می شود.

تاریخچه 

مخمل پارچه مورد علاقه اشراف اروپا در دوران رنسانس بوده است. با این همه قدمت مخمل بافی بسیار قدیمی تر است و به فرهنگ های قدیمی تری مانند ایران، عراق، چین و مصر برمی‌گردد. مخمل های پیدا شده در ویرانه های تاریخی خاورمیانه نشان می دهند که این نوع پارچه، هزاران سال قبل از آشنایی اروپاییان با آن، در کشورهای ایران و عراق به کار برده می شده است.

به علت دشواری بافت این پارچه در دوران باستان، مصرف آن صرفاً برای دوخت لباس های قشر متمول بوده است. بعد از کشیده شدن جاده ابریشم بین آسیا و اروپا، این پارچه اولین بار وارد ایتالیا شد. پس از آن، بافت صنعتی پارچه مخمل سوزن دوزی هندی آغاز گردید. طی قرن ها، مخمل بافی صنعتی تحولات بسیاری را تجربه کرده است.

مخمل بافی در ایران سابقه ای طولانی و چند هزار ساله دارد. مخمل، نفیس ترین پارچه دستبافت ایرانی بوده که از نظر طرح و زیبایی، استفاده از مواد مرغوب و پیچیدگی در روش بافت، همتایی نداشته است. بافت پارچه مخمل ظریف از دوران سلجوقیان در ایران رواج پیدا کرد و در دوره های ایلخانان، تیموریان و صفویان تکامل و تنوع گسترده ای پیدا کرد.

جالب است بدانید که در دوره قاجار، نوعی مخمل ابریشمی ممتاز در کاشان و آران بیدگل بافته می شده که به آن پارچه مخمل حسین قلی خان می گفتند. امروزه نمونه هایی از لباس های اشرافی دوخته شده با مخمل حسین قلی خان را می توانید در موزه های مشهور جهان ببینید.

انواع پارچه مخمل

مخمل موجود در بازار را می شود به شیوه های مختلف دسته بندی کرد. پارچه مخمل از نظر نوع خواب یا بافت کرک به دو دسته یک رو و دو رو تقسیم می شود. خواب مخمل یک رو فقط از یک جهت است. بافت کرک در مخمل دو رو به صورت دو جهته انجام می شود.

از نظر بافت، مخمل در طول چندین قرن تکاملی که داشته، تنوع بسیار گسترده ای دارد. برخی از انواع مخمل از نظر بافت، عبارت هستند از:

پارچه مخمل شیفون

که به آن مخمل آیینه ای هم می گویند. این نوع مخمل، ظریف بافت است و معمولاً برای دوخت لباس های رسمی و مجلسی کاربرد دارد. مخمل شیفون، بدن نما نیست و ایستایی لختی روی بدن دارد.

پارچه مخمل ساده

مخمل ساده، دارای کرک های یک جهته است. این کرک ها معمولاً بسیار کوتاه هستند. این نوع پارچه معمولاً از الیاف پنبه‌ ای تولید می شود و درخشانی و براقیت کمتری نسبت به انواع دیگر دارد.

پارچه مخمل کشی

پارچه مخمل کش با استفاده از الیاف اسپاندکس تولید می شود. این پارچه، بسیار ظریف، لخت و نمایی براق دارد. مخمل کش، برخلاف بسیاری دیگر از انواع مخمل هم از عرض و هم از طول کش می آید.

پارچه مخمل کراش یا چروک

یکی از متمایزترین انواع پارچه مخمل است که با پرس کردن و پیچیدن پارچه خیس به دست می آید. به جای یک سطح صاف و یکنواخت، سطح مخمل کراش، برآمدگی و تو رفتگی های زیادی دارد که به جذابیت بصری آن می افزاید. مخمل پلیسه، یکی از انواع مخمل کراش است.

مخمل طرح دار نقش برجسته

طرح ها و الگوها در مخمل برجسته با بافت کرک در نواحی موردنظر و سوزاندن اطراف طرح با استفاده از مواد شیمیایی به دست می آیند. مخمل طرح دار را می توان به تنهایی یا ترکیب با پارچه های مخمل ساده به کار برد.

پارچه مخمل ونوس

یکی از مجلل ترین انواع پارچه مخمل، پارچه مخمل ونوس است و شباهت زیادی به مخمل کراش دارد. این پارچه، تداعی کننده پوست حیوانات است.

مخمل طرح دار تهی

این نوع پارچه حاوی بخش های خالی و بدون پرز است. در اصل این پارچه شباهت زیادی با مخمل برجسته دارد. با این تفاوت که در پارچه مخمل برجسته بخش های اطراف طرح سوزانده می شوند. اما در مخمل تهی، کرک برای طرح دهی استفاده شده و اطراف طرح کرک بافی نمی شود.

مخمل طرح دار پایل آن پایل

این پارچه، نوعی مخمل برجسته است. برخلاف سایر انواع مخمل برجسته، از ارتفاع های مختلف کرک برای طرح دادن به آن استفاده می شود.

مخمل پانی

به مخملی که کرک های آن در یک جهت صاف و مرتب شده و با غلتک سنگین کوبیده شده باشند، مخمل پانی گفته می شود. این نوع مخمل، ظاهری خوشه‌ مانند دارد و سطح آن براق و شفاف است. پارچه مخمل پانی، کشسانی دارد.

مخمل بقیرا

کرک های مخمل بقیرا صاف و یک دست بریده نشده اند. این پارچه زمینه خشن تر نسبت به انواع دیگر مخمل دارد. کرک ها و بافت زمینه پارچه، یک رنگ هستند.

پارچه مخمل کبریتی

مخمل کبریتی جزء پارچه های برجسته است. این پارچه، ظاهری راه راه دارد و از دوام و استحکام بالایی برخوردار است.

مخمل نکری

رنگ زمینه مخمل نکری با رنگ کرک های آن متفاوت است که حالتی رنگین کمانی به پارچه می دهد. (این پارچه، به مخمل هفت رنگ نیز معروف است).

کاربرد

مخمل کاربردهای بسیاری در همه جوانب زندگی بشر امروزی دارد. با این همه، کاربرد این پارچه در صنعت مد و لباس و دکوراسیون داخلی است.

کاربرد پارچه مخمل در صنعت مد و لباس

تقریباً هر نوع لباس پاییزه و زمستانی را می توان با مخمل دوخت. کاربرد بیشتر این پارچه برای دوخت لباس های مجلسی فاخر است.

مخمل برای همه انواع لباس زنانه، پیراهن مجلسی کوتاه و بلند، دامن، بلوز، شومیز، شلوار، پالتو و مانتو کاربرد دارد. این پارچه یکی از پارچه های محبوب طراحان و مزون داران در سطح جهان است.

در کشورهای هند و پاکستان، این پارچه همراه با سوزن دوزی های دستی یا ماشینی برای دوخت لباس های مهمانی و مجلسی به کار برده می شود. با وجود گرم بودن هوای کشورهای هند و پاکستان، بسیاری از مردم این کشورها در استایل روزانه خود، از شلوارها یا پیراهن های مخمل استفاده می کنند.

در کشور خودمان، این پارچه محبوبیت زیادی در میان اقوام بلوچ و ساکنین نواحی بندری دارد. زنان بلوچ، هنر گلدوزی، بلوچی دوزی و سوزن دوزی خود را بر روی مخمل به کار می برند. لباس های زنان بلوچ که با این پارچه ها دوخته می شوند، خود یک اثر هنری ناب ایرانی به شمار می روند. در صنعت نساجی ماشینی، از مخمل برای پارچه زمینه پارچه هایی مثل پارچه پولکی استفاده می شود.

در صنعت مد و لباس، کاربرد مخمل فقط به لباس ختم نمی شود. این پارچه در تهیه ابزارهای جانبی پوشش زنانه، مانند کیف، کفش، شال و روسری هم کاربرد دارد. مخمل چادری ژاپنی، یکی از پارچه های فاخر برای دوخت چادر است.

کاربرد پارچه مخمل در صنعت دکوراسیون داخلی

استفاده از مخمل در دکوراسیون داخلی، تقریباً با به‌کارگیری در دوخت لباس، همزمان بوده است. کیفیت مخمل به کار برده شده در دکوراسیون داخلی، متفاوت است و ظرافت مخمل لباسی را ندارد. هرچند که دوام و کیفیت آنها هم بسیار بالا است.

از روفرشی ها و فرشینه های مخمل بگیر تا کوسن و بالش، پارچه مخمل کاربرد دارد. روتختی های مخمل، محبوبیت زیادی در میان مردم دارند. همچنین مخمل مبلی، یکی از بهترین گزینه ها برای روکش مبل است. از مخمل برای دوخت شال مبل نیز استفاده می شود.

از مخمل پرده ای برای دوخت پرده های فاخر اتاق پذیرایی، اتاق خواب و نشیمن استفاده می شود. معمولاً برای دوخت پرده های آمفی تئاترها، تئاترها، سالن های اجتماعات و پرده سینما نیز از مخمل پرده ای استفاده می شود.

به جز دکوراسیون داخلی، پارچه مخمل در دوخت روکش صندلی های ماشین نیز کاربرد دارد.

روش های نگهداری پارچه مخمل سوزندوزی

مخمل جزء پارچه هایی است که در صورت نگهداری درست، دوام بسیار بالایی دارد. پارچه مخمل در مقایسه با بسیاری از پارچه ها، یک پارچه گران قیمت است. معمولاً برای دوخت لباس های مجلسی و فاخر از این پارچه استفاده می شود. پس اگر نمی خواهید لباس شما خیلی زود خراب شود، به برخی نکات ساده نگهداری این پارچه که در زیر بیان کرده ایم، توجه کنید.

شست و شو

از پودر یا مایع شستشو با پایه صابون و کمی نرم کننده برای شستن لباس هایی که با مخمل دوخته شده اند استفاده کنید. لباس های مخمل تیره، بهتر است با مایع مشکین شوی شسته شده تا به اصطلاح بور نشوند.

بهتر است لباس های مخمل با دست شسته شوند. از چنگ زدن لباس به هنگام شستشو خودداری کنید. زیرا این کار به کرک های روی مخمل آسیب می زند.

 اگر می خواهید از ماشین لباسشویی استفاده کنید، از دور کند آن و گزینه مخصوص لباس های ظریف استفاده کنید. مخمل، جاذب خوبی برای گرد و غبار و پرز است. آن را همراه با لباس هایی که به اصطلاح پرز می دهند، نشورید.

مواظب باشید اشیایی مانند کاغذ یا دستمال کاغذی در جیب لباس های مخمل یا لباس هایی که همراه با لباس مخمل خود می شورید، جا نماند. پرزهای این اشیاء به مخمل می چسبند و جدا کردن آنها از پارچه دشوار است.

برای لباس های مجلسی سنگین یا پالتوها و مانتوهای زمستانی، بهتر از خدمات خشکشویی ها استفاده کنید تا مخمل ایستایی و کیفیت خود را از دست ندهد. ضمن این که مخمل آبگیر است و پس از شستشو بسیار سنگین می شود. در نتیجه پهن کردن لباس های مجلسی پر پارچه روی بند و حتی رخت آویز کار آسانی نخواهد بود.

اتو کشی

مخمل چروک پذیری بسیار پایینی دارد. با این حال اگر می خواهید بعد از شستشوی لباس، ایستایی پارچه روی تن بهتر باشد، لباس را از پشت آن، با دمای پایین و در جهت خواب پارچه اتو بزنید. اتو پرس باعث خوابیدن کرک های مخمل می شود. پس از دستگاه های اتو پرس برای مخمل استفاده نکنید. برای زیر این پارچه در زمان اتوکشی از یک حوله نرم و ضخیم استفاده کنید.

خشک کردن

از خشک کن ماشین لباسشویی برای خشک کردن لباس های مخمل استفاده نکنید. این کار، پارچه مخمل را خراب می کند. بعد از شستن لباس مخمل با دست، آن را به آرامی بتکانید و روی بند بیاندازید. بهتر است لباس را قبل از انداختن روی بند، پشت و رو کنید تا نور آفتاب و ماه به آن آسیبی نرسانند. سایه، بهترین جا برای خشک کردن مخمل است.

نکات دوخت و برش پارچه مخمل

خواب پاررچه مخمل

اولین نکته به خواب این پارچه مربوط می شود. بسیاری از افراد بدون توجه به خواب پارچه، الگو را روی آن می اندازند و برش می دهند. این کار لباس شما را دو رنگ خواهد کرد. اول باید خواب پارچه را مشخص کنید و سپس همه قسمت های الگو را در جهت خواب پارچه، روی پارچه سنجاق کنید (سنجاق زیادی به کار نبرید چون جای آنها روی پارچه می ماند) و سپس برش بزنید.

جای سوزن روی پارچه مخمل

نکته دوم در مورد دوخت مخمل ماندن جای سوزن روی پارچه است. قبل از دوخت نهایی، مطمئن شوید که نیازی به باز کردن دوخت نیست. اگر مجبور شوید برای گشاد کردن لباس، درز را بشکافید، جای سوزن ها روی لباس خواهند ماند و برای از بین بردن آنها کاری از شما ساخته نیست. برای لباس های اندامی، یک یا دو سانت جای کشیدگی برای لباس در نظر بگیرید. در غیر این صورت، نخ های درز کشیده می شوند و نمای خوبی به لباس شما نخواهند داد.

ضخامت مخمل معمولاً متوسط تا ضخیم است. بسته به ضخامت، از سوزن های شماره 14 تا 16 استفاده کنید. به کشیده شدن پارچه روی غلتک چرخ خیاطی دقت کنید. اگر پارچه کشیده می شود، سوزن خود را با یک سوزن شماره بالاتر عوض کنید. نخ های همه کاره که ترکیبی از الیاف مصنوعی و طبیعی هستند، گزینه مناسبی برای دوخت مخمل هستند. بسته به ضخامت، درجه چرخ خیاطی روی 5 یا بالاتر تنظیم شود.

برای دوخت مخمل کشی، یا از پایه مخصوص پارچه های کشی استفاده کنید و یا از روش کاغذ گذاری بر روی درز استفاده کنید. مخمل کشی را در زمان دوخت نکشید. دوخت سریع برای این پارچه مناسب نیست و باعث کشیده شدن درزها می شود.

راهنمای خرید پارچه مخمل سوزن دوزی هندی

به هنگام خرید پارچه مخمل سوزندوزی به برچسب پارچه دقت کنید. اولین کلمه در اسم پارچه معمولاً بیانگر جنس الیاف به کار رفته در کرک آن و دومین کلمه، جنس الیاف به کار رفته در پایه پارچه است.

تنوع و طرح مخمل موجود در بازار بسیار زیاد است. در انتخاب نوع مخمل به مدل لباسی که می خواهید بدوزید، دقت کنید. برخی پارچه های مخمل مانند پارچه کبریتی درشت بافت ایستایی محکم تری دارند و معمولاً برای دوخت لباس های زمستانه همراه یا بدون آستری به کار می روند.